દિવાળીના તહેવાર પર જ્યારે ઘરની સજાવટ કરવાની ની વાત આવે ત્યારે ઘરની સ્ત્રીઓ સૌથી પહેલા ઘરના દરવાજા પર રંગબેરંગી રંગોળી બનાવીને ઘરને શણગારવાની શરૂઆત કરે છે. રંગોળી ઘરની સુંદરતામાં વધારો કરે છે અને તેના રંગો તહેવારનો ઉત્સાહ ચાર ગણો વધારી દે છે. રંગોળી માત્ર ઘરની સુંદરતા જ નથી વધારતી પણ તે રંગોળી બનાવતી મહિલા અને તેના આખા પરિવારનું સ્વાસ્થ્ય પણ સારું રાખે છે.
રંગોળીનું મહત્વ શું છે : હિંદુ ધર્મમાં રંગોનો ધર્મ અને આધ્યાત્મિકતા સાથે જોડવામાં છે. રંગોળી શબ્દ ‘રંગાવલી’ પરથી પાડવામાં આવ્યો છે. આ એક સંસ્કૃત શબ્દ છે અને તેનો અર્થ રંગોની પંક્તિ થાય છે. દેશના અલગ-અલગ રાજ્યોમાં તેને જુદા જુદા નામથી બોલવામાં આવે છે.
કોઈ જગ્યાએ તેને કોલ્લમ, અલ્પના, મંદાના તો ક્યાંક તેને ચોક, સંસ્કાર ભારતી અને સાથિયા તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. પણ તેને બનાવવાનું મહત્વ બધી જગ્યાએ દેખાય છે. ઐતિહાસિક દૃષ્ટિકોણથી એવું માનવામાં આવે છે કે ભારતમાં રંગોળીનું આગમન મોહન જોદડો અને હડપ્પા સંસ્કૃતિ સાથે જોડાયેલું છે. આ બંને સંસ્કૃતિઓમાં માંડી અલ્પનાના નિશાન જોવા મળે છે. રંગોળી એ સંસ્કૃત શબ્દ છે જેનો અર્થ થાય છે કે રંગો દ્વારા લાગણીઓ વ્યક્ત કરવું.
ઘણી કથાઓ જોડાયેલી છે : રંગોળી બનાવવા સાથે ઘણી લોકપ્રિય વાર્તાઓ જોડાયેલી છે તો ચાલો તમને કેટલીક વાર્તાઓ વિશે જણાવીએ. એક પ્રચલિત લોકકથા મુજબ, એક વખત રાજા ચિત્રલક્ષણના દરબારમાં એક ખાસ પાદરીના પુત્રનું અચાનક અવસાન થયું.
પુત્રના મૃત્યુથી પાદરી (પૂજારી) ખૂબ જ દુઃખી રહેવા લાગ્યા. રાજાએ પૂજારીનું દુઃખ દૂર કરવા માટે ભગવાન બ્રહ્માને પ્રાર્થના કરી. બ્રહ્મા પ્રગટ થયા અને રાજાને દિવાલ પર મૃત્યુ પામેલા પુત્રનું ચિત્ર દોરવા માટે કહ્યું. ભગવાન બ્રહ્માની સૂચના મુજબ રાજાએ દીવાલ પર પૂજારીના પુત્રનું ચિત્ર બનાવ્યું.
જોતજોતામાં આ તસવીર જોઈને દરબારના પૂજારીના મૃત પુત્રનો ફરી જન્મ થયો. એટલા માટે પણ રંગોળીને આયુષ્યનું પ્રતિક માનવામાં આવે છે. રંગોળી સાથે જોડાયેલી એવી પણ એક પ્રચલિત કથા છે કે ભગવાન બ્રહ્માએ આંબાના ઝાડનો રસ કાઢીને તેમાંથી જમીન પર સ્ત્રીનો આકૃતિ બનાવી હતી.
તે સ્ત્રીની સુંદરતા અપ્સરાઓને કરતા પણ વધારે સુંદર હતું અને પાછળથી તે સ્ત્રીને ઉર્વશી કહેવામાં આવી. બ્રહ્મા દ્વારા બનાવવામાં આવેલી આ આકૃતિ રંગોળીનું પ્રથમ સ્વરૂપ હતું. એવું કહેવાય છે કે જે મહિલાઓ રંગોળી બનાવે છે તેમના ચહેરાની ચમક ખુબ વધી જાય છે.
લોકકથાઓના આધારે એવું પણ માનવામાં આવે છે કે લંકાના રાજા રાવણનો વધ કર્યા પછી જ્યારે શ્રી રામ તેમની પત્ની સીતા સાથે 14 વર્ષનો વનવાસ ભોગવીને અયોધ્યા પાછા ફરી રહ્યા હતા ત્યારે તેમના આવવાની ખુશીમાં તમામ અયોધ્યાવાસીઓ ઘરના આંગણા અને પ્રવેશદ્વારને રંગોળીથી શણગારવામાં આવ્યો હતો.
કેટલાક લોકો રંગોળીને માતા સીતાના લગ્ન સાથે પણ જોડે છે અને પ્રચલિત લોકકથાઓ અનુસાર જોઈએ તો માતા સીતાના લગ્ન સમયે આખા શહેર અને લગ્ન વિસ્તારને સુંદર રંગોળીના ચિત્રોથી શણગારવામાં આવ્યો હતો. ત્યારથી રંગોળીનો ટ્રેન્ડ શરૂ થયો અને દરેક શુભ કામ માટે ઘરે ઘરે રંગોળી બનાવવામાં આવે છે.
રંગોળી બનાવવાથી થતા સ્વાસ્થ્ય લાભ : રંગોળી બનાવવી એ પણ એક કળા છે. કળાનો સીધો સંબંધ હૃદય અને મગજ સાથે હોય છે. કોઈપણ મહિલા જે કલા પ્રેમી છે તેઓ મનની શાંતિ માટે અને માનસિક થાક દૂર કરવા માટે રંગોળી બનાવી શકે છે. તે તમારો થાક દૂર કરવાની સાથે સાથે તમારી ક્રિયેટીવી પણ દૂર કરશે.
રંગોળી બનાવતી વખતે તમારી આંગળી અને અંગૂઠો મળીને જે જ્ઞાનમુદ્રા બનાવે છે તે તમારા મગજને ઊર્જાવાન અને સક્રિય બનાવવાની સાથે સાથે બૌદ્ધિક વિકાસમાં મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવે છે. તેથી જો તમે રંગોળી બનાવો છો તો તેનાથી તમારું મગજ સંતુલિત રહેશે અને યાદ શક્તિમાં વધારો થશે.
એક્યુપ્રેશરની દ્રષ્ટિએ પણ રંગોળી બનાવવી ખૂબ જ ફાયદાકારક છે. રંગોળી બનાવતી વખતે હાથની જે મુદ્રા બને છે તે તમારા સ્વાસ્થ્યને પણ અસર કરે છે. જો તમને હાઈ બ્લડ પ્રેશરની બીમારી છે તો રંગોળી બનાવવાથી તે દૂર થાય છે. કારણ કે તેનાથી માનસિક અને આત્માને શાંતિ મળે છે.
રંગોની સકારાત્મક અને નકારાત્મક અસરોને વિજ્ઞાન અને વિવિધ ચિકિત્સા પ્રણાલીઓ પણ માને છે. જ્યારે તમે રંગોના સંપર્કમાં આવો ત્યારે તેમના દ્વારા ઉત્સર્જિત ઊર્જાનો તમારા પર પ્રભાવ પડે છે, જેનાથી વિવિધ પ્રકારની માનસિક અને શારીરિક સમસ્યાઓનો ઉપચાર સંભવ છે.
વિવિધ રંગો અને ફૂલોથી બનેલી રંગોળી તમારા ઘર અને આસપાસના વાતાવરણમાં સકારાત્મક ઉર્જા લાવે છે, જે મનને ખુશ થાય છે અને વાતાવરણ ખૂબ જ સકારાત્મક બને છે અને તેની અસર પણ તમારા સ્વાસ્થ્ય પર પડે છે.
નોંધનીય છે કે બદલાતા સમય સાથે રંગોળી બનાવવાની આ કળામાં પણ ઘણો બદલાવ આવ્યો છે. પરંતુ વાસ્તવિકતા એ છે કે તેનું મહત્વ આજે પણ દરેક તહેવારોમાં જોવા મળે છે
