આપણે આપણા લીવરની સારી કાળજી લેવી જોઈએ. અમે આ એટલા માટે કહી રહ્યા છીએ કારણ કે લોહીને અવિરતપણે ફિલ્ટર અને ડિટોક્સિફાય કરવાની સાથે લીવર પાચન અને ચયાપચયમાં મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવે છે.
બીજા શબ્દોમાં કહીએ તો, લીવર એ માનવ શરીરના સૌથી મોટા અંગોમાંનું એક છે, જે 500 થી પણ વધારે કામો કરે છે, જેમાં લોહીને સાફ કરવું, ઝેરી તત્વોને શરીરમાંથી દૂર કરવું, મિનરલ્સ અને વિટામિન્સનો સંગ્રહ કરવો અને પોષક તત્વોને ઊર્જામાં રૂપાંતરિત કરવું જેવા 500થી વધારે કામો કરે છે.
આયુર્વેદ લીવરને ઉગ્ર અને ગરમ અંગ તરીકે જણાવે છે. આ હકીકત લીવર, અગ્નિ, પિત્ત દોષ અને પરિવર્તનની ઉર્જા વચ્ચે ગાઢ સંબંધ દર્શાવે છે. તેથી કોઈપણ પ્રવૃત્તિ પિત્તમાં વધારો કરે છે તે લીવરના સંતુલનને બગાડવાળી હોય છે.
સારી વાત એ છે કે લીવર પોતાને કેવી રીતે ઠીક કરવું તે જાણે છે. આપણે માત્ર તેને યોગ્ય રીતે શયન રાખવાનું હોય છે. પરંતુ, જો તમે પહેલેથી જ લીવરના અસંતુલનથી પીડાઈ રહયા છો તો તમારે આ લેખમાં જણાવવામાં આવેલી કેટલીક બાબતો કરવાનું ટાળવું જોઈએ.
1) મીઠું : મીઠાનું વધુ પડતું સેવન લીવર માટે નુકસાનકારક માનવામાં આવે છે. લીવર હેલ્દી રહે તે માટે તમારે મીઠાનું સેવન ઘટાડવાના તમામ પ્રયાસો કરવા જોઈએ. વધારે મીઠું લેવાથી શરીરમાં વોટર રિટેનશન થઈ શકે છે.
ઉપરાંત, તમારે ડબ્બામાં પેક કરેલા સૂપ અને સોડિયમનું પ્રમાણ વધુ હોય તેવા પ્રોસેસ્ડ ફૂડ્સ ખાવાનું ટાળવા જોઈએ. પેકેજમાં મળતા નમકીન નાસ્તા જેવા કે ચિપ્સ, નમકીન બિસ્કિટ વગેરે ટાળો કારણ કે તે સૈચુરેટેડ ચરબી અને મીઠાથી ભરપૂર હોય છે.
પ્રોસેસ્ડ ચીઝ તમારા લીવર માટે ખરાબ છે કારણ કે તે પ્રોસેસ્ડ ફૂડની શ્રેણીમાં આવે છે અને તેમાં સોડિયમ અને સૈચુરેટેડ ચરબી વધુ હોય છે. તેનું વધુ પડતું સેવન ફેટી લીવરના રોગો તેમજ સ્થૂળતા તરફ દોરી શકે છે.
ઉપરાંત, ફાસ્ટ અને તળેલા ખોરાકમાં પણ એવું જ હોય છે અને તે પચવામાં મુશ્કેલ હોય છે. બીજા શબ્દોમાં કહીએ તો તમારા લીવરને આ ખોરાકનું વધારે સેવન ન કરે તે માટે સખત મહેનત કરવાની જરૂર છે.
નંબર 2 – અનિદ્રા : આજકાલ અપને રાત્રે પૂરતી ઊંઘ નથી લેતા. કદાચ એ જાણતા નથી કે સારા સ્વાસ્થ્ય માટે પોષક તત્ત્વો, ખોરાક અને પાણીની જેમ પૂરતી ઊંઘ લેવી પણ લેવી એટલી જ જરૂરી છે. જો પૂરતી ઉંઘ નથી લેતા તો સ્વાસ્થ્ય સંબંધી અનેક સમસ્યાઓ થઈ શકે છે. તેમાંથી લીવરની પણ કેટલીક સમસ્યાઓ છે.
ઊંઘના ભાવના કારણે લીવરમાં ઓક્સિડેટીવ તણાવનું કારણ બની શકે છે. જ્યારે તમારી ઊંઘની પેટર્નની વાત આવે છે, ત્યારે ઘણાં વિવિધ હોર્મોન્સ અસર કરી શકે છે. પરંતુ બે મુખ્ય હોર્મોન્સ, કોર્ટિસોલ અને મેલાટોનિન, તમારી ઊંઘ-જાગવાના ચક્રને નિયંત્રિત કરે છે.
કોર્ટિસોલ એ એક સ્ટ્રેસ હોર્મોન છે જે સામાન્ય રીતે આપણે સવારે ઉઠીએ તે પહેલાં સ્ત્રાવ થાય છે, જે આપણને આખા દિવસ માટે તાજગી અને શક્તિનો અનુભવ કરાવે છે. બીજી બાજુ, મેલાટોનિન, કુદરતી પ્રકાશ ઝાંખા તરીકે ઉત્પન્ન થાય છે, જે આપણને સૂવાના સમયની તૈયારીમાં આરામ અને ઊંઘને અનુભવવામાં મદદ કરે છે.
લીવર આ હોર્મોન્સને બે રીતે અસર કરી શકે છે જેમ કે સૌપ્રથમ, જો આપણે તણાવ અથવા ચિંતાનો શિકાર હોઈએ, તો તેનો અર્થ એ થઈ શકે છે કે આપણા લોહીમાં કોર્ટિસોલનું ઊંચું પ્રમાણ છે, જે આ હોર્મોનને નિષ્ક્રિય કરવાથી લીવરના કામના ભારને વધારે છે.
નંબર 3 – આલ્કોહોલ : આલ્કોહોલનું વધુ પડતું સેવન લીવરને નુકસાન કરે છે. વધુ પડતા આલ્કોહોલનું સેવન કરવાથી શરીરમાંથી ઝેરી તત્વોને દૂર કરવાની લીવરની ક્ષમતાને ઘટાડે છે. આનાથી લાલ રક્ત કોશિકાઓની માત્રામાં વધારો થઈ શકે છે જે વ્યક્તિના આખા આરોગ્યને અસર કરે છે.
આનું કારણ એ છે કે લિવર માત્ર આલ્કોહોલને ઓછા ઝેરી સ્વરૂપમાં રૂપાંતરિત કરવા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરીને તેના મૂળ કામથી અલગ થઇ જાય છે, પરિણામે સોજા અને ફેટી લિવર રોગ થાય છે. સિગારેટનો ધુમાડો પણ લીવરને પરોક્ષ રીતે અસર કરે છે.
સિગારેટના ધુમાડામાં જોવા મળતા ઝેરી કેમિકલ્સ ધીમે ધીમે લીવર સુધી પહોંચે છે, જેના કારણે ઓક્સિડેટીવ તણાવ થાય છે. પરિણામે, લીવર ફ્રી રેડિકલ્સ ઉત્પન્ન કરવાનું શરુ કરી નાખે છે જે લીવરના કોષોને નુકસાન પહોંચાડી શકે છે.
નંબર 4 – તણાવ : તણાવ શરીર માટે સારું નથી કારણ કે તે ઘણી શારીરિક અને માનસિક સ્વાસ્થ્ય સમસ્યાઓ તરફ દોરી શકે છે, પરંતુ તે શું છે? જ્યારે આપણે તણાવમાં હોઈએ ત્યારે આપણું શરીર હોર્મોન્સ અને કેમિકલ્સનું મિશ્રણ છોડે છે જેમ કે એડ્રેનાલાઈન, કોર્ટિસોલ અને નોરેપિનેફ્રીન.
આના કારણે, શરીરમાં વિવિધ પ્રતિક્રિયાઓ થાય છે જેમ કે લોહીનું મસલ્સ તરફ વળવું અથવા પાચન બંધ થઈ જવું. તે જોવાનું છે કે સમય જતાં તણાવ ખરેખર આપણા સ્વાસ્થ્ય પર ખરાબ અસર કરી શકે છે. જર્નલ ઓફ ગેસ્ટ્રોએન્ટેરોલોજી એન્ડ હેપેટોલોજીમાં તાજેતરના પ્રકાશનમાં નોંધવામાં આવ્યું છે કે લીવરમાં કુદરતી કિલર કોષો તણાવપૂર્ણ સમયમાં વિસ્તરે છે અને કેટલાક કિસ્સાઓમાં લીવરની બિમારીને વધારે ખરાબ કરી નાખે છે.
અભ્યાસમાં એ પણ જાણવા મળ્યું છે કે મગજના તે ભાગમાં જે લીવરને નિયંત્રિત કરે છે તેમાં તણાવ લોહીના પ્રવાહને બગાડે છે, જે લીવરને નુકસાન પહોંચાડે છે. આ આદતો લીવરને નુકસાનનું જોખમ વધારી શકે છે. તેથી તેમનાથી દૂર રહો.
